INLEIDING OEKE HOOGENDIJK
Er is iets merkwaardigs met Rembrandt; het is alsof zijn werk zo’n uitzonderlijke echtheid, bewogenheid en empathie heeft, dat wie een Rembrandt ziet, op zoek gaat naar zichzelf. Dat is wat Rembrandt ook zo speciaal maakte voor de 17e-eeuwse inwoners van Amsterdam, die in de rij stonden om hem opdracht te geven hun portretten te schilderen; Rembrandt keek onder de oppervlakte, toonde wie iemand echt was. Rembrandt flatteerde zijn geportretteerden niet, had ook oog voor de ijdelheid en opsmuk van de mensen in het milieu die hij schilderde.
Rembrandt paste deze methode ook meedogenloos op zichzelf toe. Zijn zelfportretten, vooral de latere, zijn adembenemende eerlijke verkenningen van de psychische tol die we in het leven betalen. Rembrandt lijkt in zijn late zelfportretten berustend; neem me zoals ik ben, lijkt hij te willen zeggen. Hij laat je door zijn manier van kijken en schilderen inzien dat het leven niet perfect is, dat ieder zijn onvolkomenheden heeft. Want dat is wat ons mens maakt. Daarmee houdt Rembrandt ons vanuit de 17e eeuw een spiegel voor die prikkelt en plaagt.
Zoals Taco Dibbits treffend zei: “Rembrandt is a tribute to humanity”.
Mijn aanpak van film maken is daar in zekere zin enorm door geïnspireerd. Ik observeer en probeer zoveel mogelijk onder iemands huid te kruipen, zonder te oordelen. Er is altijd sprake van liefde en empathie voor de mensen die ik film. Ik werk lang en intensief aan de vertrouwensband, er moet een emotioneel contract zijn, zonder gaat het niet.
De wereld van de Oude Meesters fascineert mij mateloos en het was een groot voorrecht en genot om zo dicht bij de schilderijen van Rembrandt te mogen komen. De unieke access die ik kreeg tot de schilderachtige elite die deze schilderijen bezit opende zich een nieuwe wereld voor mij, één waar je normaliter niet de kans krijgt achter de voordeur te kijken. En hoewel deze wereld voornamelijk bevolkt wordt door rijke witte – en vaak ook oudere – mannen (vrouwen die Rembrandts bezitten heb ik nergens kunnen vinden) vond ik er thema’s die toch ook universeel en van alle tijden zijn.
Want ijdelheid, ambitie, jachtlust, geld, overmoed en passie, zijn in principe herkenbaar voor iedereen, voor elk mens.
In 2016 begon ik aan mijn zoektocht naar de betekenis van Rembrandts erfgoed in onze tijd, ik bezocht mensen voor wie het werk van Rembrandt leeft, en soms zelfs een obsessie is.
Zo publiek als het domein van Rembrandts kunst in musea is, zo verborgen is de wereld achter de gesloten deuren van het privébezit. Het is opvallend hoeveel topwerken van de oude meester zich in de huiskamers van collectioneurs bevinden. Van de adellijke Schotse Duke of Buccleuch, voor wie de erfenis van een van de allermooiste Rembrandt schilderijen, Oude Vrouw Lezend, een intieme en soms zelfs emotionele last is, want hoe doe je zo’n schilderij recht? Tot de selfmade Amerikaanse miljardair Thomas Kaplan die jaagt op elk schilderij van Rembrandt dat op de markt verschijnt.
In ons eigen Amsterdam ontdekte ik hoe Jan Six XI, de zoon uit het beroemde patriciërsgeslacht Six, zich probeert te ontworstelen aan de druk van de imposante familiegeschiedenis en aan zijn vader. Als filmmaker herkende ik in hem meteen een spannende hoofdpersoon met herkenbare en universele drijfveren. Jans diepe verlangen, misschien zelfs noodzaak, om zich te bewijzen en op eigen merites erkenning te krijgen, maakte hem tot een hoofdpersonage met Shakespeareaanse allure. Het was vanaf het begin duidelijk dat Six tot het uiterste zou gaan en bereid was alles op het spel te zetten om zijn doel te bereiken.
De strijd tussen Nederland en Frankrijk over de aankoop van Rembrandts huwelijks-portretten van Marten en Oopjen belichaamt in de film in vrij letterlijke zin de vraag ‘van wie Rembrandt is’. Kan een Rembrandt wel Frans erfgoed zijn. Nadat de Franse baron Eric de Rothschild zijn portretten op de markt bracht, startte de directeur van het Rijksmuseum, Wim Pijbes, een fanatieke lobby om de aankoopsom, 160 miljoen euro, voor dit Nederlands erfgoed bijeen te krijgen. Wat begon als een kunstdeal tussen het Rijksmuseum en verkoper Eric De Rothschild, werd al snel een politiek schaakspel, breidde zich als een olievlek uit. Deze verhaallijn laat in de film zien welke dynamiek Rembrandt veroorzaakt tot op het allerhoogste politieke niveau.
Ik wilde Mijn Rembrandt opzetten als een karakter -en plot gedreven Shakespeariaans drama, waarbij de hoofdpersonen worden gedreven door menselijke motieven: van hun diepgewortelde liefde voor Rembrandts schilderijen tot een verbeten strijd om persoonlijke status of nationale trots. Zo probeer ik een narratieve structuur te bouwen die bijna aanvoelt als een fictiefilm, waarbij de storytelling je op het puntje van je stoel houdt.
Ik ben veel dank verschuldigd aan het vertrouwen en de openheid van al mijn hoofdpersonen, die – hoe verschillend hun werelden ook zijn – tenminste één eigenschap gemeen hebben en waardoor zij allen bevangen zijn: Rembrandtkoorts. Het is niet Rembrandt zelf, maar hun passie die in MIJN REMBRANDT de hoofdrol speelt. De vraag die na het zien van de film resoneert is niet: wat doen wij met het nalatenschap van Rembrandt?, maar eerder: wat doet zijn nalatenschap met ons?
